Οι κίνδυνοι του Internet
Πρατικάκης
Πολύβιος
Μάρτιος 2000
Οι κίνδυνοι του Internet και του κυβερνοχώρου, 16
χρόνια μετά το 1984.
Έχετε αναρωτηθεί πόσο ελεύθερο είναι το Internet;
Όλοι ακούμε συνεχώς για την υπερλεωφόρο των πληροφοριών,
και πώς πρόκειται να επηρεάσει τη ζωή μας, να μας δώσει
ελευθερία, απελευθέρωση του λόγου, και καλύτερη
δια-προσωπική επικοινωνία. Όμως, υπάρχει και μία άλλη
άποψη, όχι τόσο διαδεδομένη και ακουστή, "η άλλη πλευρά",
η οποία μεταβάλλει τις παραπάνω αισιόδοξες δηλώσεις, μόνο
με το να προσθέσει τη λέξη "δυνητικά". Φυσικά, η
τεχνολογία είναι καλή, η γνώση είναι για όλους, και η
πληροφορία θέλει να είναι ελεύθερη. Αλλά, από την άλλη,
τι να την κάνουμε την τεχνολογία και την ελευθερία που
μπορεί να προσφέρει, αν όλοι χάσουμε το ενδιαφέρον μας
για ελευθερία;
Το Internet τελευταία έχει αρχίσει να μεταμορφώνεται σε
ένα άλλο είδος τηλεόρασης, υιοθετώντας όλο και
περισσότερο το είδος σχέσης πομπού-δέκτη, με τη
δικαιολογία ότι "πάντα υπάρχει η δυνατότητα αμφίδρομης
επίδρασης". Κανείς δεν αρνείται ότι υπάρχει η δυνατότητα
αλληλεπίδρασης, αλλα φαίνεται ότι συγχέουμε τη δυνατότητα
με την πραγματοποίηση. Διαπράτουμε το ίδιο λάθος με
αυτούς που υποστηρίζουν ότι οι τηλεθεατές έχουν πάντα την
επιλογή να κλείσουν την τηλεόραση.
Όλο και πιό πολλοί άνθρωποι, μην έχοντας τη δυνατότητα να
ψάξουν και να αναζητήσουν ανάμεσα στις τεράστιες -και
συνεχώς διογκούμενες- ποσότητες πληροφορίας, οι
περισσότερες από τις οποίες αποτελούν κυρίως "θόρυβο",
εξαρτώνται από μηχανές αναζήτησης για να εντοπίσουν τις
πληροφορίες που θέλουν. Οι περισσότεροι από τους
"καινουριοφερμένους" στο Internet, συγχέουν το Internet
με τα portals και τις μηχανές αναζήτησης, αλλά σχεδόν
κανείς δεν αναρωτιέται ποτέ ποιός διοικεί αυτές τις
μηχανές. Ποιός δηλαδή λίγο πολύ "φιλτράρει" τις
πληροφορίες στις οποίες έχουν πρόσβαση, ή ακόμα πιο πέρα,
από ποιόν εξαρτώνται αυτές οι μηχανές. Γιατί λ.χ.
"τυχαίνει" κάθε φορά οι σελίδες που αποτελούν απάντησεις
σε ένα ερώτημα να είναι ταξινομημένες, σε φθίνουσα σειρά,
ανάλογα με το πόσα χρήματα δαπανά η εταιρία που έχει την
σελίδα για διαφήμηση στο εν λόγω ψαχτήρι.
Ένα άλλο ανησυχητικό θέμα που έχει προκύψει είναι η
ιδιωτική ζωή. Το λάθος εδώ έγκειται στο γεγονός ότι οι
περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν ότι ο κυβερνοχώρος είναι
μια ζώνη "παιχνιδιού", ένας χώρος όπου όλοι είναι αυτό
που θέλουν να είναι, ένα μέρος χωρίς σύνορα ούτε νόμους.
Αυτό φυσικά δεν είναι αλήθεια, αλλά και ακόμη κι άν ήταν,
σίγουρα δεν είναι επιθυμητό, όσο παράξενο κι αν
ακούγεται. Φαίνεται να ξεχνάμε ότι τα κράτη και οι νόμοι
-ειδικά στο δυτικό κόσμο- υπάρχουν για να προστατεύουν
τους πολίτες και τη δημοκρατία, και έχουν κερδηθεί και
πληρωθεί πολύ ακριβά. Ξεχνάμε επίσης ότι είτε θέλουμε
είτε όχι, ο κυβερνοχώρος είναι μια προέκταση της
κοινωνίας, είναι άλλο ένα ανθρώπινο δημιούργημα. Είναι
φυσιολογικό επομένως να επηρεάζεται -και να επηρεάζει-
από την "υλική" κοινωνία. Είναι αδύνατον οι ίδιοι
άνθρωποι να ζούν στον ένα κόσμο σε ένα σύστημα
δημοκρατίας (η μη...), και ταυτόχρονα στον άλλο μέσα σε
μια ιδεαλιστική αναρχία. Αυτά τα δύο δέν συμβιβάζονται,
γιατί απαιτούν ένα εντελώς διαφορετικό σύστημα αξιών.
Όταν λέμε αναρχία στον κυβερνοχώρο, δεν εννοούμε την
ουτοπιστική έννοια όπου δεν υπάρχει αρχή, γιατί δεν
χρειάζεται να υπάρχει, αφού όλοι συνειδητοποιούν την αξία
της ελευθερίας και υποχωρούν όπου πρέπει οικιοθελώς.
Δυστυχώς η αναρχία, αν τελικά επικρατήσει, στον
κυβερνοχώρο, θα εκφράζεται ως η απουσία οποιασδήποτε
αρχής θα μπορούσε να ελέγξει ποιος καταπιέζει ποιον.
Στις σύγχρονες δημοκρατίες (εντός ή εκτός εισαγωγικών) οι
αρχές και οι νόμοι θέτουν τα όρια και τις δικλείδες ώστε
να μην παραβιάζονται οι αρχές της δημοκρατίας και της
ισότητας. Αυτό μπορεί να ακούγεται εξίσου ουτοπικό με την
ιδανική αναρχία, αλλά έστω και αν η πραγματικότητα απέχει
στις περισσότερες των περιπτώσεων, τουλάχιστον είναι
καλύτερα απ' ότι παλιότερα. Δεν μπορούμε να δούμε ότι από
τον κυβερνοχώρο λείπουν όλες αυτές οι προστασίες -μερικοί
τις λένε "περιορισμούς"- και όλο αυτό γιατί οι άνθρωποι
θεωρούν δεδομένο ότι τα δικαιώματά τους είναι ασφαλή και
δεν επηρρεάζονται.
Αντιθέτως, αυτοί οι "περιορισμοί" που τραβούν τη
διαχωριστική γραμμή εκεί που τελειώνει η ελευθερία του
ενός και αρχίζει η ελευθερία του άλλου, δεν είναι ενεργοί
στον κυβερνοχώρο. Το γεγονός αυτό επιτρέπει την
καταπάτηση της ιδιωτικής ζωής, η οποία θεωρείται απόρθητη
στον πραγματικό κόσμο. Δεν φαινόμαστε να συνειδητοποιούμε
ότι εμείς, τα γούστα μας, τα ενδιαφέροντά μας, οι σκέψεις
μας εμπορευματοποιούνται και πωλούνται από τον ένα
διαφημιστή στον άλλο, και το χειρότερο, αυτό γίνεται
"ελεύθερα". Στον "έξω" κόσμο, η παραβίαση του απορρήτου
της αλληλογραφίας είναι ακατανόητη, και θα προκαλούσε
σκάνδαλο, αν και οι περισσότερες εταιρίες που έχουν
δίκτυα, αλλά και οι ISP και mail-providers γενικότερα,
ψάχνουν στην ηλεκτρονική αλληλογραφία των πελατών τους,
για να "προστατέψουν" τα συστήματά τους.
"Και τι σχέση έχει το Linux;" θα ρωτούσε κανεις. Μπορεί
να μη φαίνεται με την πρώτη, αλλά η σχέση είναι μεγάλη,
και όχι μόνο για το Linux, αλλά για τη φιλοσοφία
OpenSource γενικότερα. Η σχέση βασίζεται στην σημασία του
λογισμικού για τον κυβερνοχώρο. Το λογισμικό είναι
ουσιαστικά αυτό που καθιστά τον κυβερνοχώρο αυτό που
είναι. Κανείς δεν σκέφτεται τον κυβερνοχώρο ως τα καλώδια
και τα κομμάτια πυρίτιο που αποτελούν το υλικό. Επιπλέον,
το υλικό δεν είναι καν ελεύθερο, αφού πολύ μικρό ποσοστό
των γραμμών που υλοποιούν τις συνδέσεις είναι δημόσιο.
Και όμως το Internet δεν είναι ιδιωτικό. Αυτό συμβαίνει
γιατί ο κυβερνοχώρος έγκειται στο χώρο του ιδεατού, είναι
δηλαδή ως ιδέα πολύ πιο κοντά στο λογισμικό. Ο έλεγχος
δηλαδή της βιομηχανίας του λογισμικού συνεπάγεται έλεγχο
σε ένα μεγάλο βαθμό και του κυβερνοχώρου. Δεν είναι
δυνατόν να μιλάμε για δημοκρατία, ισότητα και ελευθερία,
όταν ο έλεγχος αυτός δεν γίνεται από μια πλειοψηφία
τουλάχιστον, και στην καλύτερη περίπτωση από όλους.
Σήμερα, η συντριπτική πλειοψηφία των χρηστών δεν έχουν τη
δυνατότητα του παραμικρού ελέγχου και κριτικής πάνω στο
λογισμικό που χρησιμοποιούν. Οι ιδέες, γιατί η έννοια του
λογισμικού είναι κοντά σ' αυτό που λέμε ιδέα, έχουν γίνει
ιδιοκτησία, και το να μάθει κάποιος την ιδιοκτησία του
άλλου είναι έγκλημα. Αλήθεια, τι άλλο θα μπορούσε να
ονομαστεί "έγκλημα σκέψης";
Το Linux και η όλη φιλοσοφία που εισάγεται με το Open
Source Software, είναι ουσιαστικά μια μεταβίβαση της
δυνατότητας ελέγχου του λογισμικού, από αυτούς που το
γράφουν, σε όλους. Είναι δηλαδή η βασική προϋπόθεση για
τον "εκδημοκρατισμό" του κυβερνοχώρου, και μια ελπίδα
ώστε να μην καταλήξουμε σε μια ασύδοτη "αναρχία", αλλά σε
μια καλύτερη έκδοση της υπάρχουσας κοινωνίας. Ο καθένας
μπορεί να ελέγξει τον κώδικα, να καταλάβει τις σκέψεις
του άλλου, να τις βελτιώσει. Και βέβαια αυτό δεν είναι
κλοπή, αλλά αναγνώριση της αξίας του δημιουργού. Το Linux
εισάγει στον κυβερνοχώρο το αυτονόητο: τη δυνατότητα όλων
να κρίνουν, να ελέγχουν και να προστατεύουν τους εαυτούς
τους, αλλά και τη δυνατότητα του κάθε δημιουργού να
εισπράξει την αναγνώριση για το έργο του. Αυτός είναι
ένας άλλος μεγάλος τομέας προόδου, αφού μέχρι τώρα, την
"ιδιοκτησία" του λογισμικού δεν την είχαν αυτοί που το
δημιουργούσαν αλλά δικηγόροι και managers. (Αλήθεια, ο
Gates προγραμμάτισε τα Windows;)
Ας ελπίσουμε ότι κάποια στιγμή οι άνθρωποι θα
συνειδητοποιήσουν ότι τα δικαιώματά τους στον κυβερνοχώρο
είναι ακριβώς όσο πολύτιμα όσο και στον υλικό κόσμο, και
ότι η ελευθερία πρέπει να προστατευθεί για τους
αδύνατους. Ας μη μιλάμε μόνο για ελευθερία στον
κυβερνοχώρο, ενάντια σε κάθε νόμο και έλεγχο, μόνο γιατί
νιώθουμε ότι περιοριζόμαστε από το να "εξαπλώσουμε" την
ελευθερία μας ενάντια σ'αυτή κάποιου άλλου. Μπορεί όλοι
να νιώθουμε δυνατοί, αλλά πάντα υπάρχει ο πιο δυνατός,
και αν τους κανόνες του παιχνιδού δεν τους θέτουν αυτοί
που θα έπρεπε, θα τους θέσουν αυτοί που δεν πρέπει.
